Jak co roku publikujemy subiektywny przegląd książek dla zarządzających zmianami w organizacjach. Tym razem skupiamy się na książkach pobudzających do refleksji nie tylko nad samym procesem zmiany i ludźmi doświadczającymi zmian. Myślimy, że w świecie VUCA, którego jedną z cech jest szybkozmienność, warto znaleźć czas na lekturę włączającą „myślenie wolne”.
Wiesław Grabowski, Marek Naumiuk i Jarosław Rubin polecają:
Czy podsumowanie książek za rok 2018, do przeczytania w 2019, musi obejmować tylko książki nowe? Absolutnie nie. Sapiens wpadła mi w ręce w 2018 roku (dodruk), choć była wydana już wcześniej, a ponieważ zrobiła na mnie ogromne wrażenie to jest w podsumowaniu.
W Szkole Zarządzania Zmianą zajmujemy się oczywiście zarządzaniem zmianą i naturalnie jesteśmy wielkim fanami zwinnego podejścia. A co ma do tego ta książka? To, że zajmując się zmianą w ogóle warto poszerzać swoje horyzonty, dowiadywać się jak robią to inni i nie tylko. W przypadku tej książki historia zmiany zaczyna się około siedemdziesiąt tysięcy lat, trwa do dziś i jeszcze się nie skończyła – dotyczy człowieka. Autor książki zabiera nas w podróż do przeszłości i w niezwykle ciekawy i przystępny sposób, często dowcipny, opowiada stara się odpowiedzieć na pytanie: jak to się stało, że ludzie podbili świat i mogą decydować o losach Ziemi?
Dr Tali Sharot w swojej książce (Wydawnictwo Amber, Warszawa 2018) pokazuje nam na przykładach badań swoich własnych i wielu innych neuronaukowców i psychologów społecznych dlaczego tak trudno jest przekonać kogoś do zmiany jego opinii na jakiś temat. Zaczyna od tego, jak to się stało, że Donald Trump prawie przekonał ją do uwierzenia w szkodliwość szczepień. Autorka w swojej książce pokazuje, jak wielkie znaczenie mają nasze emocje, sięga też w głąb naszych mózgów i pokazuje, że w sytuacji gdy ktoś przekazuje nam informacje niezgodne z naszym przekonaniem, to nasz mózg „wyłącza się” i po prostu ignoruje otrzymywane informacje.
W świetle badań opisywanych przez Tali Sharot czasem aby mieć na coś większy wpływ należy oddać kontrolę, dać ludziom poczucie sprawstwa. Z książki tej dowiemy się też jak bardzo lubimy mieć informację z wyprzedzeniem i, że dotyczy to każdej informacji. W książce możemy przeczytać o tym jakie strategii przyjmują zwykle drużyny, zespoły ludzkie, które rywalizują z kimś i postrzegają się jako słabsze od rywala. Dr Sharot wyjaśnia z czego to wynika i pokazuje też co powinniśmy zrobić w takiej sytuacji. To tylko kilka z obszarów poruszanych przez autorkę. Książka jest napisana ze swadą i bardzo przyjemnie się ją czyta. Pełna jest opisów badań i zawiera też proponowane sposoby przezwyciężenia odruchów, które mogą nas prowadzić na manowce
Kiedy budujemy strategiczny plan zmian, to pojawia się w nim wizja stanu docelowego oraz powody, dla jakich podejmujemy zmiany. Simon Sinek w swojej książce Zaczynaj od dlaczego (Wydawnictwo Helion, Gliwice 2013) stawia tezę, że zanim określimy CO chcemy robić, warto zastanowić się DLACZEGO.
Książka Sineka jest pełna opowieści, przykładów i anegdot, co sprawia, że dobrze się ją czyta. Dociekliwi znajdą w niej też ponad 200 przypisów i będą mogli sięgnąć do źródeł przytaczanych treści. Najważniejsza w książce jest jednak myśl dotycząca DLACZEGO. Nawiązuje ona do jednej z najważniejszych przyczyn naszej motywacji – poczucia sensu.
Angażujemy się w jakieś działania, np. w zmiany, kiedy dostrzegamy w nich sens. Ten sens przybliżają nam odpowiedzi na pytanie DLACZEGO? I właśnie to DLACZEGO przewija się przez całą książkę Sineka, który pokazuje nam, dlaczego jest ono ważniejsze od CO oraz JAK.
Autor przypomina też menedżerom firm, że nie odróżnią się od konkurencji skupiając się na tym CO i JAK robią. Wtedy trafią do jednego worka z konkurentami. Dopiero określając DLACZEGO staną się naprawdę inni.
Dla wdrażających zmiany ważna będzie również wskazówka Sineka dotycząca taktyki ich wdrażania. John Kotter wskazuje sześć taktyk radzenia sobie z reakcjami wobec zmian, w tym manipulację, którą uważa za nieetyczną. Sinek ostrzega, że w dzisiejszym świecie manipulacja jest normą, ze względu na swoją skuteczność. Skuteczność ta jest ukierunkowana na krótkoterminowe zyski. A może być inaczej, kiedy zamiast po manipulację sięgniemy po DLACZEGO.
W poprzedniej omawianej książce, międzynarodowym bestsellerze – Sapiens, Yuval Noah Harari opisywał ewolucje i historię ludzkości.
W tej książce autor skupia się na obecnych wyzwaniach i szuka odpowiedzi na pytanie: co czeka nas w przyszłości? Także udowadnia, że pod wieloma względami ludzie stali się równi bogom. Mogą realizować następne marzenia takie jak nieśmiertelność, szczęście. Ta książka to połączenie wielu dziedzin nauki jak: historia, socjologia czy biotechnologia. Połączenie daje czytelnikowi wizje XXI wieku. Światowe korporacje prowadzą wyścig po nieśmiertelność. Jak zmieni się w takim razie społeczeństwo i religie? Jeśli człowiek jest biologiczną maszyną to pewnie będzie można włączyć szczęście zwykłym przełącznikiem. Co znaczy, że już teraz więcej ginie osób w wyniku samobójstw niż podczas konfliktów zbrojnych? Czy sztuczna inteligencja zajmie nasze miejsce?
Książka jest podróżą od chwili dostrzeżenia jakiegoś wydarzenia, aż do różnych systemów rozumowania w kulturach wschodu i zachodu. Pokazuje wpływ naszego postrzegania i jego niedoskonałości. Przedstawia następnie wpływ naszych przekonań na to co odbieramy i na wyciągane wnioski, mówi wręcz, że wszystko jest inferencją, czyni naszym wnioskiem. Dowiadujemy się też o tym, jak różnie postrzegamy siebie i innych, a dotyczy to zwłaszcza tego na ile uwzględniamy w ocenie sytuacji kontekst, gdy oceniamy zachowanie swoje lub innych ludzi. Powszechnie
oceniamy innych nie uwzględniając kontekstu, a siebie wprost przeciwnie.
Z książki tej dowiemy się jak zaprząc do podejmowania decyzji naszą intuicję. Autor zaleca zarówno przeprowadzenie świadomej analizy sytuacji jak i danie czasu naszej intuicji na nieświadome przetworzenie otrzymanych informacji. Dostajemy też sporą dawkę podstawowych informacji o korzystaniu ze statystyki, podanych w przyjazny i łatwo zrozumiały sposób, pozwalający na wypracowanie sobie nowych heurystyk w posługiwaniu się statystyką na co dzień. Autor pokazuje na czym polegają ograniczenia różnego typu analiz korelacyjnych i dlaczego warto posługiwać się eksperymentami, podaje nawet przykład losowego eksperymentu pozwalającego na zidentyfikowaniu szkodzącego nam składnika diety. Oprócz tego możemy poznać dwa podejścia do rozumowania, opartego na logice formalnej stosowanego przez świat zachodni i opartego na dialektyce, którym posługują się ludzie w kulturach wschodu.
Ogólnie rzecz biorąc, jest to rzeczywiście książka, która pozwala nam lepiej zrozumieć „okablowanie” naszego umysłu, czyli tytułowy „Mindware”.
Profesor Oettingen w książce WOOP. Skuteczna metoda osiągania celów (Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2018) wskazuje drogę od marzeń do oczekiwanych rezultatów. Uczy zarządzających zmianą, jak od wizji zmiany przejść do jej skutecznego wdrożenia.
aGabrielle Oetingen ostrzega, że samo marzenie nie jest działanie, co więcej daje wiele przykładów, że im więcej snujemy pozytywne fantazje, tym mniej mamy sukcesów. Podaje między innymi przykład pokazujący związek między pozytywnym myśleniem w mowach inauguracyjnych amerykańskich prezydentów a wskaźnikami ekonomicznymi. Okazuje się, że im więcej pozytywnego przekazu zawierała mowa, tym gorsze były wskaźniki ekonomiczne w USA w kolejnych latach kadencji prezydenta.
Analizując życie korporacji Oettingen wprost odnosi się do licznych inicjatyw dotyczących zmian kończących się fiaskiem (s. 30-33). Szczególnie trudne są projekty innowacyjne. Szukając źródeł porażek autorka wskazuje, że idealizowanie przyszłości (wyłącznie pozytywna wizja zmiany) zwiększa szansę niepowodzenia. Stwierdza, że „błędem byłoby ograniczenie się jedynie do wyobrażania sobie realizacji celów i zakładanie, iż taka aktywność wystarczy, aby te cele osiągnąć”. Badania wykazały, że wyobrażanie sobie, iż coś się wydarzy może zablokować realizację tej wizji, a nie ułatwić jest wdrożenie.
Autorka nie zostawia nas w przeświadczeniu, że pozytywne myślenie nie działa w taki sposób, jak myśleliśmy do tej pory. Oettingen daje nam receptę na skuteczniejsze przygotowanie zmian – radzi, jak wychodząc od koncepcji wyznaczać cele, a następnie przechodzić do działania. Pomóc ma w tym metoda WOOP:
W (wish) – oczekiwanie, cel,
O (outcome) – wynik, rezultat,
O (obstacle) – przeszkoda,
P (plan) – plan.
Istotą tej metody jest opracowanie wizji, a następnie ustalenie pożądanych rezultatów. Potem należy wyobrazić sobie istotne przeszkody, jakie mogą wystąpić na drodze do realizacji celu i wreszcie przygotować plan radzenia sobie z przeszkodami.
Pierwsza myśl jaka mi przyszła do głowy to, że ta książka nie jestem niczym nowym. Moje skojarzenie dotyczyło wielu treningów sprzedażowych, gdzie jak mantrę powtarzano „klienci nie kupują produktów, dla nich ważne są korzyści”.
Tymczasem propozycja Christensena dotyczy koncepcji zadań do wykonania co oznacza, że klienci „zatrudniają” określony produkt czy usługę do wykonania określonego zadania. Okazuje się, jak twierdzą, że kluczową rolą jest znajomość wyzwań jakie stoją przed klientami. Wówczas możemy tworzyć takie rozwiązania, które chętnie zostaną zatrudnione i za które klienci będą wstanie zapłacić wyższą cenę. Autorzy dzielą się też wskazówkami jak praktycznie stosować koncepcje zadań do wykonania w praktyce.
Autor prowadzi nas w swojej książce (Muza SA, Warszawa 2018) od mistrzów perswazji po stronie świata zwierząt, następnie pokazuje w jaki sposób wywierają na nas wpływ nasze własne dzieci, i że robią to już od chwili narodzin, wtedy gdy jeszcze nie potrafią posługiwać się słowami. Następnie poznajemy wiele różnych badań przeprowadzonych przez naukowców, poznajemy też wiele opowieści o praktykach, mistrzach perswazji.
Niektóre z nich są bardzo zabawne, do tego stopnia, że kiedy czytałem te słowa jadąc pociągiem, dość często wybuchałem śmiechem. Aby trochę się „usprawiedliwić” wobec siedzącej na siedzeniu obok nieznanej mi pasażerki i czytałem jej na głos co śmieszniejsze fragmenty, wywołując jej rozbawienie. Autor na podstawie badań i sytuacji zżycia wyprowadza model błyskawicznego przekonywania, nazywanego przez niego flipnozą, opierającego się na pięciu filarach: prostocie, subiektywnych korzyściach, nietypowości, pewności siebie i empatii.
Zdarza się, że agent zmiany oraz odbiorca zmiany w obliczu wyzwania czują się bezsilni, a nawet bezradni. Profesor neurologii i psychiatrii Viktor E. Frankl w swojej książce „Człowiek w poszukiwaniu sensu” (Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2015) pokazuje, że nawet w skrajnej sytuacji życiowej, jaką dla niego był pobyt w obozie koncentracyjnym, można zachować wolność wyboru i poczucie sprawstwa.
Książka Frankla jest wstrząsającym, ale też inspirującym dokumentem napisanym przez niezwykłego człowieka, który w koszmarnej sytuacji potrafił się zmienić we wnikliwego obserwatora. Jest też ponadczasową receptą na przetrwanie.
Polski pisarz Gustaw Herling-Grudziński w swojej wstrząsającej książce o pobycie w sowieckich łagrach w latach 1940-42 – „Inny świat” – odniósł się do problemu wyuczonej bezradności, który pojawia się również w zarządzaniu zmianą:
Poniżej pewnego poziomu życia wytwarza się w człowieku coś w rodzaju fatalistycznego przywiązania do swojej doli, coś w rodzaju gorzkiego doświadczenia, że każda zmiana może być tylko zmianą na gorsze.
Powyższy cytat w pełni oddaje istotę problemu wyuczonej bezradności, przed jakim staje agent zmiany, kiedy styka się ze zobojętniałymi pracownikami. Ta obojętność, a czasem cynizm pojawiają się, kiedy zmiana przychodzi z zewnątrz i przynosi zmiany na gorsze (rzeczywiste lub postrzegane).
Frankl opisuje sytuację krańcową – pobyt w niemieckim obozie koncentracyjnym – sytuację, której nie da się porównać z żadną, nawet najpoważniejszą restrukturyzacją czy redukcją. Oto, co zaobserwował:
My, którzy byliśmy więzieni w obozach koncentracyjnych, dobrze pamiętamy ludzi wędrujących od baraku do baraku, pocieszających towarzyszy niedoli, ofiarujących im ostatni kawałek chleba. Nie było ich zbyt wielu, lecz stanowią wystarczający dowód na to, że człowiekowi można odebrać wszystko z wyjątkiem jednego – ostatniej z ludzkich swobód: swobody wyboru swojego postępowania w konkretnych okolicznościach, swobody wyboru własnej drogi. (s. 109).
Viktor Frankl podpowiada agentom i odbiorcom zmiany, że w każdej sytuacji mogą wybierać, a następnie zachować się stosownie do podjętej decyzji. Taka możliwość sprawia, że mamy poczucie sprawstwa i podejmujemy walkę, nawet w bardzo ciężkich okolicznościach.
Frankl ostrzega, jakie mogą być skutki zaniechania i zaprzestania działań. Opisuje on wydarzenia, jakie miały miejsce w obozie w 1944 roku, w okresie między Bożym Narodzeniem a Nowym Rokiem. W ciągu tego tygodnia w obozie zmarło znacznie więcej więźniów niż w okresie poprzedzającym. Stało się tak pomimo tego, że sytuacja więźniów nie zmieniła się istotnie, temperatury były podobne jak wcześniej, strażnicy nie wykazywali zwiększonej agresji w stosunku do więźniów, a jedzenia i pracy było tyle samo. Co spowodowało tą zmianę? Otóż wielu więźniów zaczęło żyć nadzieją, że Święta Bożego Narodzenia spędzą już w domu, wyzwoleni przez armię amerykańską. Ponieważ tak się nie stało, to te zawiedzone nadzieje spowodowały drastyczny spadek odporności i w konsekwencji wielu z nich umarło. Stracili swoją wewnętrzną siłę przetrwania i przestali robić wszystko, co możliwe, aby przeżyć.
Sprzedaż książki Viktora Frankla sięgnęła 12 milionów egzemplarzy na całym świecie. Niesie ona przesłanie, że nawet w otchłani Holokaustu można było odnaleźć nadzieję i nie dać się zepchnąć w bezradność. Nie ma więc powodu, aby siedzieć bezczynnie, kiedy korporacja wprowadza nowy system motywacyjny albo „każe” nam sprzedawać nowy produkt.
Richard H. Thaler to laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii za rok 2017. Zachowania niepoprawne zostały uznane za książkę roku przez najbardziej prestiżowe czasopisma branżowe, takie jak „Forbes”, „Economist”, „Financial Times”. Czy to wystarczy za rekomendację?
Jeśli nie, to dodam jeszcze, że jest to niesamowita opowieść o zmaganiach autora, by ekonomia znów „stąpała po ziemi”. Czyta się ją jak powieść. Zawiera całą masę przykładów od budżetów domowych, aż po nowe modele biznesowe typu Uber. Oby lektura książki pomogła nam podejmować mądrzejsze decyzje w przyszłości.
Szkoła Zarządzania Zmianą
Ul. Pilata 12/2
51-605 Wrocław
Tel. 602 605 952
E-mail: kontakt@zmiana.edu.pl
