W poprzednim artykule poświęconym poszukiwaniu SENS-u w świecie SPAM-u zająłem się kwestią jak działa nasze postrzeganie i na jak wiele złudzeń jesteśmy narażeni. Nasze mózgi są w stanie zobaczyć coś, czego tak naprawdę nie ma lub odwrotnie – nie dostrzec czegoś, co jest – czyhają na nas pułapki wnioskowania. To znaczy, że nasze dalsze działania nie zawsze są zasilane poprawnymi danymi.
Co dzieje się dalej?
Na podstawie otrzymanych danych zaczynamy analizę, przeprowadzamy proces wnioskowania i tu też możemy wpaść w cały szereg pułapek. Podstawowa z nich wynika z tego jak się uczymy, czyli wnioskujemy na podstawie doświadczenia stosując indukcję i uogólnianie. Brzmi dobrze?
A co byście powiedzieli na polskie przysłowie: „Indyk myślał o niedzieli…”. Znacie je? Co z niego wynika? Gdy zadaję to pytanie grupom, dla których mam wystąpienie lub prowadzę warsztat słyszę zwykle:
„To znaczy, aby z planami nie wybiegać zbyt daleko w przyszłość” – co jest jednym z wniosków z tego powiedzenia.
Inny, może nie tak widoczny od razu wiąże się z wnioskowaniem indukcyjnym. Indyk w chwili opisywanej przez przysłowie ma za sobą wiele niedziel, które się wydarzyły, w czasie których gospodarz go karmił, napoił, zaopiekował się. Indyk ma wręcz miłe wspomnienia związane z niedzielami. Zauważył być może, że niekiedy, jakiś inny indyk znika w sobotę i nie wraca już więcej. Jednakże nie wie, co się tymi indykami dzieje. Nie wie, bo nie był w stanie zaobserwować, ani nie mógł się zapytać indyków, które już nie wróciły.
Czy to nie opisuje i nas ludzi i tego jak myślimy o przyszłości? Czy na podstawie tego co się wydarzyło kilka razy nie zakładamy, że tak będzie zawsze. Pamiętam jak na jednym ze szkoleń prowadzący powiedział:
„Jeżeli w trakcie rozmowy usłyszysz pytanie, na które nie znasz odpowiedzi, odpowiedz po prostu Nie wiem. Nie zrób tego jednak więcej niż dwa razy, bo ludzie uogólniają i jeśli trzy lub więcej razy powiesz nie wiem, pomyślą, że jesteś niekompetentny”
Czasem będąc w jakiejś sytuacji podejmujemy działanie i ono wydaje się skuteczne. Kiedy kolejny raz pojawia się podobna sytuacja, powtarzamy działanie i często znów wydaje się skuteczne. Jeśli powtórzymy ten scenariusz wielokrotnie pojawi się w nas silne przekonanie, że nasze działanie jest skuteczne. Tak być nie musi, czasem może się tak zdarzyć, że jesteśmy skuteczni pomimo naszych działań, a nie na ich skutek. Czy to znaczy, żeby odrzucić wszystkie tak zwane Dobre Praktyki? Absolutnie nie! Pamiętajmy jednak, aby być uważnym i zachować umysł otwarty na sygnały, które mogą zaprzeczać naszym przekonaniom. Czasem warto wręcz sprawdzić czy nasze przekonania, założenia są prawdziwe, próbując je obalić.
Nasz sposób uczenia się znajduje wyraz w dwóch systemach myślenia, za opisanie których Daniel Kahneman otrzymał nagrodę Nobla. Otóż w życiu posługujemy się dwoma systemami wnioskowania:
System 1 to system szybki, wykorzystujący heurystyki.
System 2 to system wolniejszy, opierający się o racjonalne wnioskowanie.
Pierwszy z systemów jest szybki, zużywa niewiele energii, nie wymaga prawie żadnego wysiłku i w większości przypadków daje poprawne wyniki. Zdarza się jednak, że heurystyki, które wykorzystujemy prowadzą nas na manowce.
Nie chcę tutaj opisywać wszystkich heurystyk, bo warto przeczytać książkę Kahnemana „Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym”. Zadam Wam jedno pytanie:
Jak sądzicie z jakiej przyczyny w Polsce umiera więcej ludzi? W wyniku wypadków drogowych czy podejmowanych prób samobójczych?
Poprawnej odpowiedzi poszukajcie na stronach:
http://statystyka.policja.pl/st/ruch-drogowy/76562,Wypadki-drogowe-raporty-roczne.html
Już? Otóż więcej ludzi ginie w wyniku samobójstw. W tym przypadku wielu z nas heurystyka dostępności mogła zwieść. Mówi ona, że jeżeli dostęp do jakiejś informacji jest łatwiejszy to nasz mózg uważa, że to bardziej prawdziwa informacja. Informacje o wypadkach są zwykle częstsze i bardziej rozpowszechniania i stąd może się wydawać, że więcej ludzi umiera w wyniku wypadków.
Dobrze – powiecie- jesteśmy niedoskonali, popełniamy błędy. Pytanie jednak co mamy robić.
Otóż uważam, że odpowiedzią jest SENS, czyli
Sprawdzanie, czyli:
Eksplorowanie
Nastawienie
Struktury
Będę wdzięczny za Wasze komentarze.
Szkoła Zarządzania Zmianą
Ul. Pilata 12/2
51-605 Wrocław
Tel. 602 605 952
E-mail: kontakt@zmiana.edu.pl
